به گزارش روابط عمومی سازمان حفاظت محیط زیست، نظر به اهمیت حفظ و نگاهداشت میراث طبیعی کشور ، آموزش و ترویج حفاظت از این سرمایه ارزشمند و لزوم تقویت موزه های تاریخ طبیعی بعنوان یکی از مهمترین نقش آفرینان در این زمینه و همچنین ضرورت همکاری و همفکری و هماهنگی هر چه بیشتر میان موزه ها و یکپارچه سازی اقدامات، کارگروه ملی موزه های تاریخ طبیعی برای اولین بار شکل گرفت.
در این نشست، بر اهمیت نقش روایتگری و ترویجی موزه ها و تربیت نسل هایی حافظ محیط زیست و مطالبه گر در این زمینه تاکید شد و گفته شد موزه ها بدون این نقش، به انباری می مانند که انبوهی از نمونه ها را در خود جای داده اند.
همچنین به لزوم
- تدوین استانداردهای مناسب، تدوین نقشه راه موزه های تاریخ طبیعی ،
- جلب مشارکت بخش خصوصی،
- ایجاد شبکه ارتباطی موزه های تاریخ طبیعی و علاوه بر آن بهره مندی از فضای مجازی جهت تسریع در ارتباط و جذب مخاطب،
- شناسایی ظرفیت ها و فرصت های قانونی موجود در راستای ارتقاء سطح کمی و کیفی موزه ها،
- تقویت ارتباط موزه ها با مراکز دانشگاهی، آموزش و پرورش و نهادها و کانون های مختلف آموزش کودکان و نوجوانان،
- استفاده از فناوری های نوین در شناسایی و معرفی نمونه ها،
- برقراری ارتباطات بین المللی با دیگر موزه های سراسر دنیا و برگزاری دوره های آموزشی برای توانمندسازی موزه داران و
- برگزاری مستمر جلسات کارگروه اشاره شد.
گفتنی است در اولین نشست کارگروه ملی موزه های تاریخ طبیعی، سرپرست دفتر موزه تاریخ طبیعی و ذخایر ژنتیکی، رئیس ایکوم ایران و نمایندگانی از وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ، وزارت میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، موزه علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران، موزه های تاریخ طبیعی دانشگاه ها و بخش خصوصی، موزه های منتخب استان ها، ادارات کل حفاظت محیط زیست استان ها و کارشناسان دفاتر تخصصی مرتبط نیز به صورت حضوری و آنلاین شرکت داشتند.
ضرورت وجود موزه های تاریخ طبیعی:
از زمان شروع انقلاب صنعتی و به ویژه در طول دو قرن اخیر، گیاهان و جانوران با سرعت نگران کننده ای در حال نابودی هستند. برآوردها نشان می دهند که امروزه حداقل 60000 شکل حیات در هر سال از بین می روند. مجموعه های شامل نمونه‌های تاکسیدرمی، نمونه‌های بافت، توالی‌های DNA، رکورد‌ها و سایر شواهد مادی تنوع زیستی که در موزه‌های تاریخ طبیعی، باغ های گیاهشناسی و باغ وحش های مدرن در سراسر جهان نگهداری می‌شوند، گسترده‌ترین و دائمی‌ترین رکورد از نتایج تکامل را نشان می‌دهند. امروزه هیچ اقدامی در پاسخ به بحران تنوع زیستی مهمتر از کاوش تنوع گونه ای و حفظ شواهد آن در مجموعه ها نیست. نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که کنجکاوی و اکتشافات آتی ما را به کجا می‌برد، اما می‌توانیم مطمئن باشیم که این مجموعه‌ها به عنوان منبعی غنی از پاسخ‌ها باقی خواهند ماند. نسل ما آخرین نسلی است که به چنین رکورد کاملی از 8/3 میلیارد سال تکامل دسترسی خواهد داشت. گسترش و توسعه مجموعه ها به عنوان یک رکورد جامع از تنوع زیستی در سطح گونه و بالاتر از آن باید یکی از اولویت های اصلی در این قرن باشد.
تاریخچه موزه های تاریخ طبیعی:
موزه تاریخ طبیعی، یک موسسه یا مرکز علمی شامل رکوردهای امروزی و تاریخی از جانوران، گیاهان، قارچ ها، اکوسیستم ها، زمین شناسی، دیرینه شناسی، اقلیم شناسی و غیره است. اولین موزه تاریخ طبیعی احتمالاً متعلق به کنراد گسنر (Conrad Gessner) محقق سوئیسی بوده است که در اواسط قرن شانزدهم در زوریخ تأسیس شده است. موزه ملی تاریخ طبیعی فرانسه، که در سال 1635 در پاریس تأسیس شد، اولین مکانی بوده که امروزه به عنوان موزه تاریخ طبیعی شناخته می شود. موزه ملی تاریخ طبیعی فرانسه، که به اختصار MNHN شناخته می‌شود، به عنوان یک مرکز بزرگ آموزش عالی و بخشی از دانشگاه سوربن است. موزه اصلی، با چهار گالری در پاریس واقع شده است. این موزه اکنون دارای 14 مکان در سراسر فرانسه است. موزه آشمولین (The Ashmolean Museum)، که در سال 1683 افتتاح شد، اولین موزه تاریخ طبیعی بود که مورد استفاده عموم مردم قرار گرفته است.
نقش موزه های تاریخ طبیعی یا به عبارتی هدف از تشکیل آن ها:
در سطح جهانی، پژوهش و آموزش از اهداف اصلی ایجاد موزه های تاریخ طبیعی هستند.
اصولاً موزه‌های تاریخ طبیعی دو بخش اصلی را ارائه می‌کنند:
1- مجموعه‌های علمی که توسط محققانی که در سازمان‌دهی، رده بندی و شناسایی گونه‌ها فعالیت دارند، نگهداری و مدیریت می‌شوند و ممکن است مبادلاتی با سایر موزه‌های ملی و بین‌المللی وجود داشته باشد؛ مجموعه های علمی موزه ها، بزرگترین و مهمترین منبع داده های معتبر تنوع زیستی هستند که در مطالعات بوم شناختی، تکاملی (مورفولوژیکی و ژنتیکی)، جغرافیایی زیستی، فنولوژیکی و همچنین زمین شناختی کمک می کنند. موزه‌ها در توصیف گونه‌های جدید و پژوهش هایی نظیر ارزیابی و درک اثرات تغییرات اقلیم بر حفاظت تنوع زیستی و همچنین مطالعه روابط بین گونه‌های میزبان و پاتوژن ها نقش ویژه ای دارند.
2- بخشی که به طور کلی با هدف افزایش آگاهی عمومی در حفظ جانوران و گیاهان و تنوع زیستی در اختیار بازدیدکنندگان قرار می گیرد. بسیاری از موزه های تاریخ طبیعی، علاوه بر مجموعه های علمی، دارای نمایشگاه های عمومی هستند تا زیبایی و شگفتی های دنیای طبیعی را با مردم به اشتراک بگذارند و وظیفه آموزشی خود را ایفا نمایند. «حمایت از موزه ها به عنوان ابزار توسعه اجتماعی و فرهنگی» به عنوان اولین و مهمترین هدف شورای بین المللی موزه ها (ICOM) تعیین شده است. در حوزه آموزش محیط زیست، موزه ها مکان های مناسبی برای نمایش و ارائه مطالب به عموم مردم هستند، که با هدف افزایش آگاهی مردم در مورد حفظ تنوع زیستی انجام می شود.
میزان موفقیت موزه‌ها و مؤسسات مشابه در مأموریت های مهم خود در زمینه تحقیق و آموزش علمی در سال‌های آتی، در تعیین چگونگی برخورد مؤثر ما با چالش‌های بزرگ محیط زیستی قرن بیست و یکم بسیار مهم خواهد بود. موزه‌ها باید همواره خود را در مواجهه با تغییرات و مدرنیته‌های دنیای کنونی ارتقا دهند و همیشه جلوتر از زمان خود فکر کنند و از فناوری به نفع خود استفاده کنند. علاوه بر این، با استفاده از مبانی آموزش محیط‌زیست، موزه‌ها می‌توانند به عنوان ابزاری، به عنوان مثال، برای افزایش آگاهی در مورد گونه‌های در خطر انقراض و اثرات تغییرات اقلیم بر تنوع زیستی عمل کنند. موزه‌های تاریخ طبیعی باید همگام با زمان در حفاظت از تنوع زیستی کشور مشارکت فعال داشته باشند و به طور ویژه به برنامه های مربوط به حفاظت از تنوع زیستی متمرکز شوند. ایجاد ارتباط علمی و کاری خوب بین موزه‌های تاریخ طبیعی با سازمان‌های مختلف و همچنین مراکز تخصصی از مواردی است که در سطح جهانی به آن تاکید شده است.
قدمت موزه های تاریخ طبیعی در ایران:
در ماده 6 قانون شکار و صید، ماده 6 قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و ماده 37 آئین نامه اجرایی قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست به ایجاد موزه (ملی) تاریخ طبیعی به عنوان وظیفه سازمان حفاظت محیط زیست تصریح شده است. موزه ملی تاریخ طبیعی ایران با نام استاندارد جهانی موزه ای MMTT (Moze Melli Tarikh Tabiei) وابسته به سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1343 با مسئولیت رابرت جی تاک جونیور و با همکاری خانم دکتر کوروسی احداث گردید و تا پیش از راه اندازی پارک پردیسان در سال 1386 به صورت واحد مستقل در ابتدای خیابان قائم مقام فراهانی فعال بوده است. پس از راه اندازی پارک پردیسان، نمونه های موزه ای به مکان جدید در پارک پردیسان انتقال یافت. در حال حاضر، موزه ملی تاریخ طبیعی با بهره مندی از متخصصان و کارشناسان با تجربه نقش موثری در آموزش و پژوهش در حوزه محیط زیست کشور دارد.
در ایران در مجموع، تعداد ۸۳ موزه تاریخ طبیعی در سراسر کشور وجود دارد که تعداد ۵۷ موزه وابسته به سازمان حفاظت محیط زیست، تعداد ۱۷ موزه وابسته به سایر وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و تعداد ۹ موزه وابسته به بخش خصوصی است.
با توجه به جایگاه ارزشمند موزه های تاریخ طبیعی در آموزش، ترویج و حفاظت و همچنین ضرورت یکپارچه سازی اقدامات آن ها و تعیین نقشه راهی برای این موزه ها جهت برداشتن گام هایی هر چه پویا تر و کارآمدتر به سوی پایداری و ترویج آن، کارگروه ملی موزه های تاریخ طبیعی شکل گرفت.